Latincede erkekliğin durması (Andras ve pause) manasına gelen andropoz erkeklerde ilerleyen yaşlarda testosteron düşüklüğüne bağlı olarak kişinin fiziksel, zihinsel ve cinsel fonksiyonlarındaki bozulmayla seyreden klinik bir durumdur.
Kadınlarda görülen menapoz fizyolojik yani her kadında ilerleyen yaşta ortaya çıkan doğal bir süreç iken, erkek menopozu olarak andropoz erkeklerin yalnızca %10-20’sinde görülen patolojik yani hastalık durumu olarak kabul edilebilir.
İlerleyen yaşla birlikte görüldüğü için geç başlayan erkeklik hormon düşüklüğü (late-onset hipogonadiz) olarak tanımlanır. Görülme sıklığı 30-69 yaş arasında %3-7 arasında iken, 70 yaş üstü erkeklerin %18.4’ünde görülür.
İlerleyen yaşla birlikte testosteronu kanda bağlayan protein (SHBG) düzeyi artar ve sonuçta serbest testosteron kan düzeyi düşer. Yaşlanmanın yanında kronik hastalıklar, obezite, bazı ilaçlar ve stres de testosteron seviyesini etkileyebilir.
Erkeklik hormonu olarak bilinen testosteron, büyük kısmı testislerde üretilir.
Ergenlikle birlikte kan değerleri yükselen erkekte testosteron cinsel fonksiyonlar ve sperm üretimi için elzem bir hormondur.
Cinsiyet karakterlerinin (kas ve kemik gelişimi, kıllanma artışı gibi) gelişmesinden testosteron sorumludur.
Testosteron yalnızca cinsellik ve üreme üzerine etki etmez, yaşam için gerekli iskelet sistemi (kas-kemik gelişimi) ve zihinsel fonksiyonlar ve metabolizma üzerine de etki eder.
Testosteron seviyesindeki düşüşe bağlı olarak cinsel istekte ve performansta azalma, hafıza zayıflığı, konsantre olmakta zorluk ve genel bir yorgunluk ve tükenmişlik hali gözlenebilir.
Hastalarda genel bir mutsuzluk hali, özgüven eksikliği, uykuya meyil bitkinlik, sıcak basmaları, cilt değişiklikleri, kıllarda dökülme ve cansızlık, zihinsel aktivitelerde azalma görülebilir.
Göğüslerde büyüme, kısırlık görülebilir. Kas kitlesinde ve gücünde azalma, kemik erimesi (kemik yoğunluğunda azalma, osteoporoz) ve yağ kitlesinde artış sıklıkla görülür.
Erkeklik hormonu olan testosteron 30 yaşından sonra her yıl %1 oranında düşmeye başlar. Andropoz genellikle 50 yaşından sonra görülür. Ancak bazı hastalarda testosteron çok daha hızlı düşüşe geçer ve erken yaşlarda buna bağlı belirtiler görülebilir.
Andropoz teşhisi konulurken hastanın şikayetleri yol gösterici olacaktır. Ancak benzer şikayetlere sebep olan durumlar mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
Testosteron vücutta belli bir ritimde salgılandığı için özellikle sabah 07:00-11:00 arasında hasta aç iken alınan kanda ölçüm yapılmalıdır. Testosteron düzeyi 230-350ng/dL olarak ölçülen hastalarda ikinci bir değerlendirme yapılıp, SHBG değeri de ölçülmelidir.
Total testosteron düzeyi düşük olan hastalarda bu düşüklüğün sebebini bulmak adına LH, FSH, prolaktin düzeyi incelenmelidir. Genç hastalarda veya çocuk sahibi olmayı planlayan erkeklerde genetik incelemeler (kromozom analizi) önerilir.
Testosteron düşüklüğü yapan diğer sebepler:
Andropoz belirtilerini taklit eden hormonal bozukluklar (hipotirodi) veya diğer durumlar (kronik alkolizm, kronik depresyon,), ilaç kullanımı (kortizol türevleri, antidepresanlar gibi pek çok ilaç) kullanımı mutlaka araştırılmalıdır.
Kronik romatizmal, alerjik veya akciğer hastalıklarına bağlı uzun süreli kortizon tedavisi alan kişilerde de testosteron üretimi bozulup aynı klinik tabloya sebep olabilir.
Testosteron düşüklüğüne bağlı olarak cinsel arzuda azalma, sertleşme gücünde zayıflama, ereksiyonu (sertliği) sürdürememe en sık görülen cinsel yakınmalardır. Geceleri veya sabahları kendiliğinden olan ereksiyon daha az sıklıkta gözlenir.
Andropoz tedavisine öncelikle bu tabloya sebep olabilecek diğer sebeplerin varsa düzeltilmesi ile başlanmalıdır. Sağlıklı dengeli beslenme, fiziksel aktivitelerin artırılması, düzenli uyku ve stresten uzak bir yaşam, fazla kilolardan kurtulma doğal testosteron üretimini artıracaktır.
Andropoz tedavisi eksik olan testosteron hormonunun yerine konmasıyla yapılır. Böylece var olan semptomlar geriler ve kişinin yaşam kalitesi yükselir. Bu amaçla tablet, enjeksiyon, jel formlarında testosteron kullanılır. Maalesef ülkemizde bütün formları bulunmamaktadır.
En çok tercih edilen form krem formu veya depo enjektabl formudur.
Testosteron replasman (yerine koyma) tedavisi alan hastalar olası yan etkiler açısından yakın takip edilmelidir. PSA, karaciğer fonksiyonları, kan sayımı, kan yağları 3 aylık dönemlerde ölçülmelidir.
Prostat kanseri riski olan kişilerde testosteron tedavisi kanseri daha da agresif hale getireceğinden önerilmemektedir. Yine meme, hipofiz bezi tümörlerinde de testosteron tedavisi uygulanması sakıncalıdır ve önerilmez.
Andropoz erkeklerin % kaçında görülür